Numer

Tom 37 Nr 1 (2023): Socjolingwistyka

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Zdrowie i zdrowy w świetle danych językowych z najstarszych polskich tekstów kulinarnych

https://doi.org/10.17651/SOCJOLING.37.10
Sylwia Przęczek-Kisielak
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska
https://orcid.org/0000-0002-6734-9560

Kontakt: Sylwia Przęczek-Kisielak

sylwia.przeczek@uj.edu.pl

SOCJOLINGWISTYKA, Tom 37 Nr 1 (2023): Socjolingwistyka

Abstrakt




Niniejszy artykuł poświęcony został sposobom konceptualizacji pojęcia ZDROWIE w staropolszczyźnie, choć jego zasadnicza część dotyczy opozycji między zdrowiem a chorobą, czyli jednej z zasadniczych relacji w językowym obrazie świata. Materiał badawczy stanowią najstarsze polskie książki kucharskie opublikowane w serii „Monumenta Poloniae Culinaria. Polskie zabytki kulinarne” pod redakcją Jarosława Dumanowskiego. Materiał ten, niezwykle bogaty i cenny, nie został do tej pory wykorzystany w badaniach lingwistycznych, a wyraźnie wskazuje na powiązanie leksyki dotyczącej kuchni z pojęciem zdrowia, konceptualizowanego w tych tekstach na osiem różnych sposobów: biomedyczny model zdrowia jako braku choroby (1), ujęcie aksjologiczne – zdrowie jako wartość (2), stan równowagi między umysłem, ciałem i duchem (3), zdrowie w wymiarze duchowym: zadowolenie, radość i szczęście (4), styl życia (5), ujęcie funkcjonalne zdrowia (6), zdrowie jako narzędzie do realizacji celów (7), zdrowie w wymiarze społecznym (8). Autorka dokonuje analizy środków językowych służących konceptualizacji zdrowia na kilku poziomach języka: leksykalnym, składniowym i na poziomie tekstu. Rozważania te, poparte licznymi przykładami z tekstów, dowiodły, że najczęstszy i najliczniej reprezentowany jest biomedyczny model zdrowia, w ten sposób ujmowany również w opracowaniach leksykograficznych dotyczących najstarszej polszczyzny. Niemniej wyraźnie obecne w staropolskich tekstach kulinarnych są i pozostałe aspekty zdrowia: aksjologiczny (zdrowie jako wartość), duchowy (zdrowie – zadowolenie, radość i szczęście), psychologiczny (stan równowagi między umysłem, ciałem i duchem), funkcjonalny (narzędzie do realizacji celów), indywidualny i społeczny – zdecydowanie zatem bogatsze niż opisywane w najważniejszych źródłach leksykograficznych.




Słowa kluczowe

pojęcie zdrowie historia języka polskiego leksyka najstarszych polskich tekstów kulinarnych dyskurs kulinarny the concept of health history of the Polish language lexis of the oldest Polish culinary texts culinary discourse
Referencje
  1. Bartmiński, J. 2010. „Jaké hodnoty spoluutvářejí jazykový obraz světa Slovanů”. Slovo a slovesnost 71(4): 329–339.
  2. Cf – Czerniecki, S. [1682] 2010. Compendium ferculorum albo zebranie potraw, red. J. Dumanowski, i M. Spychaj. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jan III w Wilanowie.
  3. Christou, A., i K. Táborská. 2022. „Koncepty ZDRAVÍ (zdrowie) i NEMOC (choroba) w czeskiej frazeologii”. Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 34: 303–318.
  4. Domaradzki, J. 2013. „O skrytości zdrowia. O problemach z konceptualizacją pojęcia zdrowie”. Hygeia Public Health 48(4): 408–419.
  5. ESJPBor – Boryś, W. 2010. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
  6. ESXVII – Gruszczyński, W. red. Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku. Kraków: IJP PAN, sxvii.pl.
  7. Görlach, M. 1992. „Text types and language history”. W History of Englishes, red. M. Rissanen. Berlin: De Gruyter Mouton, 736–761.
  8. ISJP – Bańko M. red. 2000. Inny słownik języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Kozhinowa, A. 2022. „Koncept ZDROWIE w języku rosyjskim – na podstawie danych leksykograficznych”. W I Międzynarodowy Kongres Etnolingwistyczny. Nazwy wartości i koncepty kulturowe. Hierarchie i rekonstrukcje. t.4: 283–296. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
  9. Kozhinowa, A. „O semantycznych i motywacyjnych powiązaniach niektórych środków wyrażenia pojęcia ZDROWIE w dialektach rosyjskich”. https://journals.umcs.pl/et/article/view/12303 (25 lutego 2023).
  10. Krążyńska, Z. 2015. „Staropolskie konstrukcje z przyimkami. Krótka synteza”. LingVaria 10(2): 193–204. Krążyńska, Z. 2000–2012. Staropolskie konstrukcje z przyimkami, t. 1–5. Poznań: Wydawnictwo WiS.
  11. Ks – Dumanowski, J., i Ł. Truściński red. 2013. Księga szafarska dworu Jan III Sobieskiego 1695–1696.
  12. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jan III w Wilanowie. Batko-Tokarz, B. 2019. Tematyczny podział słownictwa współczesnego języka polskiego: teoria, praktyka, leksykografia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
  13. L – Linde, S.B. 1807–1814;1854–1860. Słownik języka polskiego, t. 1–6. Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
  14. M – Dumanowski, J., i R. Jankowski, red. 2011. Moda bardzo dobra smażenia różnych konfektów... War- szawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
  15. Makuch, D. W. 2012. Recepta na receptę. Próba analizy praktyki kulturowej zapośredniczonej przez pismo. https://www.nck.pl/upload/archiwum_kw_files/artykuly/damian_wlodzimierz_makuch_-_recepta_na_recepte._proba_analizy_praktyki_kulturowej_zaposredniczonej_przez_pismo.pdf (9 lutego 2025).
  16. Marczewska, M. 2012. „Zdrowie i choroba – wartość i antywartość w językowym obrazie świata Polaków (na podstawie przysłów)”. W Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów (1), red. M. Abramowicz, J. Bartmiński, i I. Bielińska-Gardziel. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 251–260.
  17. Němec, I. 1994. „Odraz předkřesťanského a křesťanského modelu světa v jazyce”. Slovo a slovesnost 55(4): 263–269.
  18. Niebrzegowska-Bartmińska, S. 2010. „Konstitutivní hodnoty polského lidového snáře”. Slovo a slovesnost 71(4): 310–316.
  19. Przęczek-Kisielak, S. 2021. Źródła do badań krakowskiego słownictwa kulinarnego w ujęciu historycznym. W Polskie kulinaria. Aspekty historycznojęzykowe, regionalne i kulturowe, red. R. Przybylska, i D. Och- mann. Kraków: Wydawnictwo LIBRON, 57–102.
  20. Rodziewicz, B. 2019. „Konceptualizacja pojęć ZDROWIE i ЗДОРОВЬЕ jako wartości w świetle danych empirycznych (ujęcie psycholingwistyczne)”. Roczniki Humanistyczne 67(7): 63–77.
  21. SJPDor –Doroszewski W., red. 1958–1969. Słownik języka polskiego, t. I-XI. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  22. SJPDun – Dunaj, B., red. 1996. Słownik współczesnego języka polskiego. Warszawa: Wilga.
  23. SPJS – Sieradzka-Baziur, B., red. Słownik pojęciowy języka staropolskiego. Kraków: IJP PAN, https://spjs.ijp.pan.pl/szukaj/index.
  24. SPXVI – Mayenowa, M.R., F. Pepłowski, K. Mrowcewicz, i P. Potoniec, red. 1956–2012. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–36. Wrocław–Warszawa–Toruń: IBL PAN, http://spxvi.edu.pl/.
  25. SStp – Urbańczyk, S., red. 1953–2002. Słownik staropolski, t. 1–11. Warszawa–Wrocław–Kraków: Zakład im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Kraków: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk.
  26. SW – Karłowicz, J., A. Kryński, i W. Niedźwiedzki, red. 1900–1927. Słownik języka polskiego. Warszawa: nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego.
  27. SWil – Zdanowicz A., i in. 1861. Słownik języka polskiego, t. 1–2. Wilno: M. Orgelbrand.
  28. Syreński S. 1613. Zielnik herbarzem z języka łacińskiego zowią, Kraków: Drukarnia Bazylego Skalskiego. Topolińska, Z. 2010. „DLA - semantyka i składnia”. Lingustica Copernicana 1(3): 153–163.
  29. Wielądko, W. [1786] 2012. Kucharz doskonały, red. J. Dumanowski, i A. Kleśta-Nawrocka. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
  30. WSJP – Żmigrodzki, P., red. 2007–. Wielki słownik języka polskiego. Kraków: IJP PAN, http://www.wsjp.pl.
  31. Zd – Dumanowski, J., i D. Dias-Lewandowska, red. 2016. Staropolskie przepisy kulinarne. Receptury rozproszone z XVI–XVIII wieku. Źródła drukowane. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jan III w Wilanowie.
  32. Zr – Dumanowski, J., i D. Dias-Lewandowska, red. 2017. Staropolskie przepisy kulinarne. Receptury rozproszone z XVI–XVIII wieku, Źródła rękopiśmienne. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
  33. Żarski, W. 2008. Książka kucharska jako tekst. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Read More
Biografie autora nie są dostępne.
Pobierz PDF
PDF
Statystyki
Przeczytano : 137 Pobrano: 183

Downloads

Download data is not yet available.