Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Mechanizmy tworzenia konstrukcji słowotwórczych przez dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim na przykładzie kategorii nazw narzędzi
Kontakt: Mateusz Szurek
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 37 Nr 1 (2023): Socjolingwistyka
Abstrakt
Przyswajanie reguł i kategorii słowotwórczych jest ściśle powiązane z kategoriami poznawczymi człowieka, dlatego tak istotne jest poznanie mechanizmów ich tworzenia, szczególnie w wypadku obniżenia sprawności intelektualnych. Badaniami objęto 30 dzieci pięcio- i sześcioletnich z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim (LNI). W celu porównania kompetencji słowotwórczych dzieci z LNI do dzieci w normie intelektualnej, skompletowano dwie grupy kontrolne, w skład których weszło 30 dzieci o typowym rozwoju w takim samym bądź znacznie zbliżonym wieku umysłowym (GKWU) oraz 30 dzieci o typowym rozwoju dobranych ze względu na wiek metrykalny (GKWM). Aby odpowiedzieć na nurtujące pytania – m.in. o dynamikę rozwoju słowotwórstwa u dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, ewentualne opóźnienia, tożsamość bądź odmienność jakościową i ilościową w przyswajaniu reguł słowotwórczych w stosunku do dzieci o typowym rozwoju, analizie poddano umiejętność kodowania kategorii nazw narzędzi (nomina instrumenti), wyróżniając poprawnie utworzone konstrukcje oraz szczegółowe sposoby nieprawidłowego ich tworzenia. Artykuł stanowi próbę ukazania rozwoju umiejętności słowotwórczych w sytuacji wystąpienia u dziecka ograniczeń poznawczych w postaci lekkiej niepełnosprawności intelektualnej w wieku przedszkolnym, czyli na etapie kształtowania się całego systemu językowego, tj. w okresie, w którym dziecko zna już podstawy języka, ale do końca nie opanowało jeszcze wszystkich jego podsystemów. W wyniku przeprowadzonych analiz wykazano, że w związku z obniżeniem sprawności intelektualnych w mowie dzieci z LNI występuje duża liczba niepoprawnych konstrukcji słowotwórczych. Badani posiadają niski poziom umiejętności w zakresie tworzenia formacji, natomiast posługują się takimi samymi mechanizmami językowymi jak ich rówieśnicy w normie intelektualnej, wykazując gotowość do przyswojenia systemu reguł słowotwórczych.
Słowa kluczowe
- Bałachowicz, J., J. Paluszewski, red. 1995, Sprawności językowe dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. Warszawa: Wydawnictwo WSPS.
- Błeszyński, J.J. 2013. Niepełnosprawność intelektualna. Mowa – język – komunikacja. Czy iloraz inteligencji wyjaśnia wszystko? Gdańsk: Harmonia Universalis.
- Błeszyński, J.J., i K. Kaczorowska-Bray, red. 2015. Diagnoza i terapia logopedyczna osób z niepełnosprawnością intelektualną. Gdańsk: Harmonia Universalis.
- Grzegorczykowa, R. 1982. Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Heinz, A. 1957. Funkcja egzocentryczna rzeczownika. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Jęczeń, U. 2005. Językowa projekcja emocji na przykładzie wypowiedzi dzieci upośledzonych umysłowo i dzieci w normie intelektualnej [praca doktorska]. Lublin: Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Praca niepublikowana.
- Kaczorowska-Bray, K. 2013. Wyrażenia przyimkowe w mowie dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i lekkim. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
- Kaczorowska-Bray, K. 2017. Kompetencja i sprawność językowa dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu znacznym, umiarkowanym i lekkim. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
- Krzemińska, D. 2012. Język i dyskurs codzienny osób z niepełnosprawnością intelektualną. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
- Michalik, M. 2006. Diagnozowanie kompetencji lingwistycznej ucznia szkoły specjalnej. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
- Michalik, M. 2011. Kompetencja składniowa w normie i w zaburzeniach. Ujęcie integrujące, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
- Minczakiewicz, E. 1984. „Kształtowanie i usprawnianie mowy dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym”. Szkoła Specjalna 3: 186–191.
- Minczakiewicz, E. 1989. Z badań nad zaburzeniami mowy u dzieci upośledzonych umysłowo. W Z zagadnień oligofrenopedagogiki, red. J. Pańczyk, t. 2, Warszawa: Wydawnictwo WSPS, 64–79.
- Minczakiewicz, E. 1993a. „Zaburzenia mowy i ich odbicie w piśmie uczniów młodszych klas szkoły specjalnej dla lekko upośledzonych umysłowo”. Logopedia 20: 113–118.
- Minczakiewicz, E. 1993b. Zaburzenia mowy u upośledzonych umysłowo. W Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, red. T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 193–202.
- Minczakiewicz, E. 1994. „Rozwój języka mówionego uczniów młodszych klas szkoły specjalnej dla lekko upośledzonych umysłowo w toku zamierzonych oddziaływań stymulacyjnych”. Logopedia 21: 37–46.
- Muzyka-Furtak, E. 2010. Konstrukcje słowotwórcze w świadomości językowej dzieci niesłyszących. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
- Nadolska, H. 1995. Kompetencja narracyjna uczniów o różnym poziomie intelektualnym. Przejawy, uwarunkowania, tendencje rozwojowe. Białystok: Wydawnictwo Erbe.
- Rakowska, A. 2003. Język, komunikacja, niepełnosprawność. Wybrane zagadnienia, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
- Sadowska, S. 2006, Uczeń z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w szkolnej sytuacji komunikacyjnej. O realizacji zadań wspomagania rozwoju umiejętności mówienia i pisania. W „Nauczanie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Wybrane problemy z teorii i praktyki”, red. S. Sadowska. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, 47–58.
- Satkiewicz, H. 1969. Produktywne typy słowotwórcze współczesnego języka ogólnopolskiego. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
- Szuniewicz, A. 1967. „Próba badania wad mowy dzieci upośledzonych umysłowo w warszawskich szkołach specjalnych”. Logopedia 7: 112–117.
- Tarkowski, Z. 1988. Agramatyzm u uczniów lekko upośledzonych umysłowo. W „Rewalidacja dzieci ze złożonymi upośledzeniami”, red. Z. Sękowska. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 75–88.
- Wątorek, A. 2014. Kompetencje językowe dzieci z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Referencje
Bałachowicz, J., J. Paluszewski, red. 1995, Sprawności językowe dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. Warszawa: Wydawnictwo WSPS.
Błeszyński, J.J. 2013. Niepełnosprawność intelektualna. Mowa – język – komunikacja. Czy iloraz inteligencji wyjaśnia wszystko? Gdańsk: Harmonia Universalis.
Błeszyński, J.J., i K. Kaczorowska-Bray, red. 2015. Diagnoza i terapia logopedyczna osób z niepełnosprawnością intelektualną. Gdańsk: Harmonia Universalis.
Grzegorczykowa, R. 1982. Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Heinz, A. 1957. Funkcja egzocentryczna rzeczownika. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Jęczeń, U. 2005. Językowa projekcja emocji na przykładzie wypowiedzi dzieci upośledzonych umysłowo i dzieci w normie intelektualnej [praca doktorska]. Lublin: Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Praca niepublikowana.
Kaczorowska-Bray, K. 2013. Wyrażenia przyimkowe w mowie dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i lekkim. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Kaczorowska-Bray, K. 2017. Kompetencja i sprawność językowa dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu znacznym, umiarkowanym i lekkim. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Krzemińska, D. 2012. Język i dyskurs codzienny osób z niepełnosprawnością intelektualną. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Michalik, M. 2006. Diagnozowanie kompetencji lingwistycznej ucznia szkoły specjalnej. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Michalik, M. 2011. Kompetencja składniowa w normie i w zaburzeniach. Ujęcie integrujące, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Minczakiewicz, E. 1984. „Kształtowanie i usprawnianie mowy dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym”. Szkoła Specjalna 3: 186–191.
Minczakiewicz, E. 1989. Z badań nad zaburzeniami mowy u dzieci upośledzonych umysłowo. W Z zagadnień oligofrenopedagogiki, red. J. Pańczyk, t. 2, Warszawa: Wydawnictwo WSPS, 64–79.
Minczakiewicz, E. 1993a. „Zaburzenia mowy i ich odbicie w piśmie uczniów młodszych klas szkoły specjalnej dla lekko upośledzonych umysłowo”. Logopedia 20: 113–118.
Minczakiewicz, E. 1993b. Zaburzenia mowy u upośledzonych umysłowo. W Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, red. T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 193–202.
Minczakiewicz, E. 1994. „Rozwój języka mówionego uczniów młodszych klas szkoły specjalnej dla lekko upośledzonych umysłowo w toku zamierzonych oddziaływań stymulacyjnych”. Logopedia 21: 37–46.
Muzyka-Furtak, E. 2010. Konstrukcje słowotwórcze w świadomości językowej dzieci niesłyszących. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Nadolska, H. 1995. Kompetencja narracyjna uczniów o różnym poziomie intelektualnym. Przejawy, uwarunkowania, tendencje rozwojowe. Białystok: Wydawnictwo Erbe.
Rakowska, A. 2003. Język, komunikacja, niepełnosprawność. Wybrane zagadnienia, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Sadowska, S. 2006, Uczeń z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w szkolnej sytuacji komunikacyjnej. O realizacji zadań wspomagania rozwoju umiejętności mówienia i pisania. W „Nauczanie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Wybrane problemy z teorii i praktyki”, red. S. Sadowska. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, 47–58.
Satkiewicz, H. 1969. Produktywne typy słowotwórcze współczesnego języka ogólnopolskiego. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Szuniewicz, A. 1967. „Próba badania wad mowy dzieci upośledzonych umysłowo w warszawskich szkołach specjalnych”. Logopedia 7: 112–117.
Tarkowski, Z. 1988. Agramatyzm u uczniów lekko upośledzonych umysłowo. W „Rewalidacja dzieci ze złożonymi upośledzeniami”, red. Z. Sękowska. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 75–88.
Wątorek, A. 2014. Kompetencje językowe dzieci z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.