Numer

Tom 37 Nr 1 (2023): Socjolingwistyka

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Feminatywy oraz inne spory o słowa. Próba diagnozy i propozycje pozytywne

https://doi.org/10.17651/SOCJOLING.37.19
Marek Łaziński
Uniwersytet Warszawski, Polska
https://orcid.org/0000-0001-5718-4435

Kontakt: Marek Łaziński

m.lazinski@uw.edu.pl

SOCJOLINGWISTYKA, Tom 37 Nr 1 (2023): Socjolingwistyka

Abstrakt




Artykuł jest próbą podsumowania społecznej dyskusji o feminatywach i innych zmianach inkluzywnych w języku. Język inkluzywny definiujemy jako niewyłączający z debaty żadnej grupy ludzkiej. Termin polityczna poprawność traktujemy jako deprecjonujący. W kolejnych częściach tekstu przypominamy najgłośniejsze spory o język ostatnich lat: spory o nowe nazwy żeńskie, o nazwy etniczne i quasi-etniczne, w tym spory o słowo Murzyn czy przyimek przed nazwą Ukraina. Na podstawie korpusów i zasobów językowych proponujemy nowe metody ustalania konotacji słów. Porównujemy liczbę prawniczych wątpliwości co do interpretacji maskulinum generycznego i gatunkowej liczby pojedynczej. Generyczność liczby rodzi więcej problemów interpretacyjnych niż generyczność rodzaju. Oba zjawiska traktujemy jako językowo typowe, ale pierwsze warto ograniczać ze względów społecznych. Proponujemy nową metodę ustalenia stopnia stygmatyzacji nazwy w korpusach równoległych poprzez wyszukanie kontekstów, w którym dana nazwa jest w polskim przekładzie dodana bez źródła w oryginale. Język inkluzywny traktujemy jako całość, kompleks zmian, które powinny być opisywane łącznie. Zmiany inkluzywne to nie moda ostatnich lat, lecz naturalny proces, który trwa od stuleci (choć sam termin jest nowy). Przypominamy spory o język sprzed 100 lat: o nazwy Rusin i Ukrainiec, o przyimki z nazwami państw, o polskie formy adresatywne. Oddajemy też głos obrońcom tradycji i analizujemy ich argumenty. Przeciwnicy „politycznej poprawności” akceptują i stosują poszczególne, izolowane zmiany inkluzywne. Podsumowaniem artykułu są propozycje pozytywne, zasad komunikacji społecznej możliwe chyba do zaakceptowania przez obie strony polskiego sporu o język i tradycję. Obejmują one z jednej strony uznanie zmian inkluzywnych za naturalny proces językowy i akceptację ich, z drugiej strony nietraktowanie ich jako wyrazu poglądów politycznych czy światopoglądu, brak wyrzutów sumienia, że zanim zmiany zaszły, mówiliśmy inaczej.




Słowa kluczowe

feminatywy język inkluzywny nazwy etniczne stygmatyzacja tradycja debata o języku feminatives inclusive language ethnic names stigmatisation tradition language debate
Referencje
  1. Baudouin de Courtenay, J.N. 1927: „Do artykułu prof. К. Nitscha: Rusini czy Ukraińcy?”, Język Polski XII z. 4, 116-18.
  2. Benni, T. 1933. „Sportswoman chce się widzieć z panią doktór”. Jezyk Polski’ XVIII, 6: 184–185.
  3. Brown P. i S. Levinson. 1987. Politeness : some universals in language usage. Cambridge: Cambridge UP.
  4. Brückner, A. 1916. Ty – Wy – Pan. Kartka z dziejów próżności ludzkiej. Kraków: s. n.
  5. Cegieła, A. 2013. „Słowa niebezpieczne i niepożądane w przestrzeni publicznej. Etyka słowa a poprawność polityczna”. Poradnik Językowy 10: 57–70.
  6. Cywińki, S. 1937. Gwałt ortograficzny. Wilno: s. n.
  7. Doroszewski, W. 1966. „O kategorii męskoosobowej”, Poradnik Językowy, nr 10, 439–441.
  8. Łaszkiewicz, K., red. 2013. Po pierwsze człowiek. Działania antydyskryminacyjne w jednostkach policji: praktyczny poradnik. Warszawa: Ogólnopolska Sieć Pełnomocników Policji ds. Ochrony Praw Człowieka.
  9. Falkowska, M. 2022. “#StopCallingMeMurzyn: EMPATHY and POLITICAL CORRECTNESS among Polish Internet Users”. W Translation, Concepts, and Culture, red. B. Lewandowska-Tomaszczyk i M. Trojszczak. Cham: Springer, 139–154.
  10. Garbicz-Stodolna, D. 2020. „Doświadczenie politycznej poprawności a grzeczność językowa”. Dziennikarstwo i Media 13: 67-75.
  11. Hellinger, M. i H. Bußmann, red. 2001-2003. Gender across languages. The linguistic representation of women and men, t. 1–3, Amsterdam: John Benjamin.
  12. Gębka-Wolak, M. 2022. „Językowe wykładniki niebinarności płci w polszczyźnie. Część 2: Innowacje a system i tendencje rozwojowe”. Prace językoznawcze XXIV, 1: 101-116.
  13. Górski, R. L. M. Król i M. Eder. 2019. Zmiana w języku. Studia kwantytatywno-korpusowe, Kraków: PAN, Instytut Języka Polskiego.
  14. Grosse, J. 1907. „Pan, ty czy wy?”. Poradnik Językowy 7: 49–51.
  15. Hibel, K. 2012. „Od Małopolski Wschodniej do Ukrainy Zachodniej. Geneza, rozwój oraz zakres funkcjonowania w języku polskim nazw geograficznych odnoszących się do Galicji Wschodniej w latach 1918–1939”. Slavia Orientalis LXI, 4: 475-510.
  16. Ibrahim, M.H. 1973. Grammatical Gender: Its Origin and Development, The Hague: Mouton.
  17. Jak mówić i pisać o grupach narażonych na dyskryminację? Etyka języka i odpowiedzialna komunikacja, FleishmannHillard, 2021, http://www.etykajezyka.pl.
  18. Linde-Usiekniewicz, J. i D. Michalak. 2021. „Ty jako wartość w debacie o słowie Murzyn”. Biuletyn PTJ, LXXVII: 123–138.
  19. Łazińska, B. i M. Łaziński. 2012. Jeszcze o kobiecie w dawnej polszczyźnie. Wartościowanie i referencja. W Sprache im Kulturkontext. Festschrift für Alicja Nagórko, red. H. Burkhardt H., R. Hammel i M. Łaziński. Frankfurt: Berliner Slawistische Arbeiten t. 39: 89-98.
  20. Łaziński M. 2014. „Jeszcze o słowie Murzyn i o stereotypach. Po lekturze artykułu Margaret Ohii Mechanizmy dyskryminacji rasowej w systemie języka polskiego”. Przegląd Humanistyczny 5: 127-141.
  21. Łaziński, M. 2016. „Słownik nazw żeńskich polszczyzny pod red. A. Małochy-Krupy” – recenzja. Język Polski XCVI, 3: 125-128.
  22. Małocha-Krupa. 2018. Feminatywum w uwikłaniach językowo-kulturowych. Wrocław: Atut.
  23. Markowski A. red. 2004: Wielki słownik poprawnej polszczyzny. Warszawa: WN PWN.
  24. Menotti-Corvi, A. 1925. Italia współczesna: wiadomości geograficzne : rolnictwo, przemysł, handel, komunikacje, finanse, prace, kolonje. Warszawa: F. Hiesick.
  25. Michalak, D. i J. Linde-Usiekniewicz. 2022. „Argumenty w debacie o słowie na M. jako przejaw ideologii językowych”. Socjolingwistyka XXXVI, 29-44.
  26. Miemietz, B. 1993. Motivation zur Motion. Zur Bezeichnung von Frauen durch Feminina und Masculina in Polnischen, Frankfurt: P. Lang.
  27. Nasalski, I. 2020. „Funkcje i dysfunkcje języka inkluzywnego, ze szczególnym uwzględnieniem asymetrii rodzajowej w języku polskim”. Socjolingwistyka 34, 275 -294.
  28. Nitsch, K. 1927: „O nazwy naszych słowiańskich sąsiadów. Rusini czy Ukraińcy?”. Język Polski XII, 3: 65–72.
  29. Nitsch, K. 1928: „Rusini czy Ukraińcy? (Zamknięcie)”, „Język Polski” XIII, 5: 146–153.
  30. Nowosad-Bakalarczyk, M. 2009. Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnej polszczyźnie. Lublin: Wyd. UMCS.
  31. Ohia-Nowak, M. 2020. „Słowo murzyn jako perlokucyjny akt mowy”, „Przegląd Kulturoznawczy”3: 195–212.
  32. Scheller-Boltz, D 2020. Grammatik und Ideologie. Feminisierungsstrategien im Russischen und Polnischen aus Sicht der Wissenschaft und Gesellschaft, Berlin: Peter Lang.
  33. Przybylska, R. 2021, „Przyimki i polityka”. W Język polski – między tradycją a współczesnością: księga jubileuszowa z okazji stulecia Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego. red. E. Horyń, E. Młynarczyk, P. Żmigrodzki, Kraków: Wyd. Naukowe UP, 162-169.
  34. Szober S. 2022. Listy do Kazimierza Nitscha z lat 1917-1938, oprac. M. Kowalski, Warszawa: Wyd. Naukowe UKSW.
  35. Szpyra-Kozlowska J. 2021. Nianiek, ministra i japonki. Eseje o języku i płci. Kraków: Univeritas.
  36. Ułaszyn, H. 1927: „Rusini czy Ukraińcy (Z powodu artykułu prof. K. Nitscha)”. Język Polski XII, 5: 138–147.
  37. Walkiewicz, A. 2022. „Językowe wykładniki niebinarności płci w polszczyźnie. Część 1: Wprowadzenie do problematyki i próba semantyzacji”, Prace językoznawcze XXIV, 1: 85-100.
  38. Zdunkiewicz-Jedynak, D. 2011. „Językowy kodeks poprawności politycznej a kultura języka”. W Polskie dźwięki, polskie słowa, polska gramatyka (system — teksty — norma — kodyfikacja), red. D. Zdunkiewicz-Jedynak, B. Pędzich, Warszawa 2011, 61–74.
  39. Zeifert, M. 2019. Gramatyka przepisu jako przesłanka decyzji interpretacyjnej, Katowice: Wyd. UŚ.
  40. Zimand R., „Problem tradycji”. W Proces historyczny w literaturze i sztuce, red. M. Janion, A. Piorunowa, Warszawa 1965, 360-379.
Read More
Biografie autora nie są dostępne.
Pobierz PDF
PDF
Statystyki
Przeczytano : 1093 Pobrano: 1068

Downloads

Download data is not yet available.