Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
MODELOWANIE CZYTELNOŚCI TEKSTU W TŁUMACZENIU PRAWNICZYM Z PERSPEKTYWY BADAŃ KORPUSOWYCH I EMPIRYCZNYCH: OCZEKIWANIA EKSPERCKIE A PRAKTYKA
Kontakt: Artur Dariusz Kubacki
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 36 Nr 1 (2022): Socjolingwistyka
Abstrakt
Pomimo licznych badań w zakresie frazeologii, uwzględniających nowe perspektywy (podejście interdyscyplinarne, intermetodologiczne, dane empiryczne, zaawansowane obliczenia statystyczne), tłumaczenie języka formulaicznego, w tym zwrotów szeregowych, nadal uważa się za wyzwanie. Artykuł ma na celu zaprezentowanie – opartego o dane eksperckie – modelu czytelności tłumaczenia na język polski prawniczych angielskich i niemieckich zwrotów szeregowych. Przedmiotowy model ma zapewnić czasowo efektywną recepcję treści przy wykluczeniu utraty wartości pojęciowej. Reprezentatywne, paralelne dane językowe pobrano z autentycznego korpusu. W dalszej części zadanie badawcze zostało zoperacjonalizowane poprzez wykonanie badania recepcji (ankieta online), co umożliwiło autorom zbadanie poziomu czytelności faktycznie stosowanych schematów tłumaczeniowych. Dane z oceny adekwatności tłumaczeń uzyskane w ankiecie online poddano analizie statystycznej pod kątem zależności zmiennych dotyczących profilu strukturalnego zwrotów szeregowych oraz schematów tłumaczeniowych z uwzględnieniem perspektywy komparatywnej. Respondentami byli wykwalifikowani prawnicy, zwłaszcza przedstawiciele sądownictwa, prokuratury oraz notariatu, których znajomość języka angielskiego lub niemieckiego została potwierdzona na poziomie nie niższym niż B2 Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego. Hipoteza zakładała, że praktyka tłumaczeniowa (dane paralelne uzyskane z korpusu) obejmuje wiele rozwiązań, a schematy tłumaczeniowe są stosowane w dużej mierze niekonsekwentnie. Autorzy dodatkowo postawili hipotezę, że ekspercka ocena adekwatności schematów tłumaczeniowych, oparta na wiedzy dziedzinowej i na znajomości docelowych systemów prawnych, stanowi dodatkową perspektywę, często wychodzącą poza czysto językowe rozwiązania translatorskie, ale również okazuje się istotnym czynnikiem w wyborze optymalnych ekwiwalentów tłumaczeniowych. Dane uzyskane w badaniu recepcji tłumaczeń dają się w sposób systemowy ująć w model zbudowany na bazie profilu strukturalnego zwrotów szeregowych i stanowią istotną wytyczną w modelo- waniu rekomendowanych, komunikacyjnie efektywnych schematów tłumaczeniowych. Wyniki są ilustracją ogólnych rekomendacji eksperckich dla dwóch par językowych (ogólny trend) oraz dokładniejszych danych, uwzględniających profil strukturalny zwrotów szeregowych. Tłumaczenie zwrotów szeregowych okazuje się zjawiskiem złożonym, które w znaczny sposób jest zależne od struktury, specyfiki języka oraz skali różnic zachodzących między systemami prawnymi języka źródłowego i języka docelowego.
Słowa kluczowe
- Aijmer, K. 2008. Parallel and comparable corpora. In Corpus Linguistics – An International Handbook. KSK 29/2. Volume 2, eds. A. Lüdeling, and M. Kytö. Berlin: Mouton de Gruyter, 275–292.
- Basaneže, K.D. 2018. Binomials in EU competition law. In Language and Law. The Role of Language and Translation in EU Competition Law, eds. M. Silva, B. Łucja, B. Martina, and So. Vilelmini. Berlin: Springer, 225–249.
- Bhatia, V.K. 2014. Analysing discourse variation in professional contexts. In The Routledge handbook of language and professional communication, eds. V. Bhatia, and S. Bremner. Londyn: Routledge Taylor and Francis Group, 3–13.
- Bhatia, V.K. and Bhatia, A. 2011. “Legal discourse across cultures and socio-pragmatic contexts”. World Englishes 30(4): 481–495.
- Biel, Ł. 2013. Mixed corpus design for researching the Eurolect: a genre-based comparable parallel corpus in the PL EUROLECT project. In Polskojęzyczne korpusy równoległe. Polish-language Parallel Corpora, eds. E. Gruszczyńska, and A. Leńko-Szymańska, 187–208. http://rownolegle.blog.ils.uw.edu.pl/files/2016/03/12_Biel.pdf (January 11, 2022).
- Biel, Ł. 2014. Lost in the Eurofog: the Textual Fit of Translated Law. Berno: Peter Lang.
- Coupland, N. 2014. Social Context, Style, and Identity in Sociolinguistics. In Research Methods in Sociolinguistics. A Practical Guide, eds. J. Holmes, and K. Hazen. Hoboken: Wiley Blackwell, 290–304.
- Dodsworth, R. 2014. Speech communities, social networks, and communities of practice. In Research Methods in Sociolinguistics. A Practical Guide, eds. J. Holmes, and K. Hazen. Hoboken: Wiley Blackwell, 262–275.
- Donalies, E. 2015. “Kurz und Bündig – über Mehrlingsformeln”. Sprachreport 31(3): 28–33.
- Gaweł, A. 2017. “Zur Ikonizität deutscher Zwilingsformeln”. Linguistic Online 81(2/17): 25–43. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.13092/lo.81.3645 (January 11, 2022).
- Gortych-Michalak, K. 2017. In Search of Equivalents in Legal Translation: A Parametric Approach to the Comparison of Legal Terminology in Polish and Greek. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe CONTACT.
- Gościński, J. 2019. Egzamin na tłumacza przysięgłego. Angielskie orzeczenia w sprawach karnych. Warszawa: C.H.Beck.
- Hadryan, M. 2017. Polish-Swedish Translation: A Parametric Approach to Comparison of Legal Terminology. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe CONTACT.
- Hansen-Schirra, S., and Gutermuth, S. 2015. Approaching comprehensibility in translation studies. In Translation and Comprehensibility, eds. K. Maksymski, S. Gutermuth, and S. Hansen-Schirra. Berlin: Frank and Timme GmbH, 53–76.
- Hofmeister, W. 2009. Zwillingsformel. In Historisches Lexikon der Rhetorik, ed. G. Uedin. Tübingen: Niemeyer, 1584–1586.
- Hofmeister, W. 2010. Sammlung der gebräuchlichen Zwillingsformeln in der deutschen Gegenwartssprache. https://docplayer.org/60421388-Wernfried-hofmeister-graz-sammlung-der-gebraeuchlichen-zwillingsformeln-in-der-deutschen-gegenwartssprache.html (January 11, 2022).
- Just, A. 2014. “Adleraug und Luchsenohr : Deutsche Zwillingsformeln und ihr Gebrauch”, Hans-Georg Müller [review]. Text Und Diskurs, 7: 296–297.
- Kopaczyk, J. 2013. The Legal Language of Scottish Burghs. Oxford: Oxford University Press.
- Kubacki, A.D. 2012. Tłumaczenie poświadczone. Status, kształcenie, warsztat i
- odpowiedzialność tłumacza przysięgłego. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
- Matulewska, Al. 2017. Contrastive Parametric Study of Legal Terminology in Polish and English. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe CONTACT.
- Nowak-Michalska, J. 2017. Polish-Spanish Legal Translation: A Parametric Approach. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe CONTACT.
- Pontrandolfo, G. 2015. Investigating judicial phraseology with COSPE: A contrastive corpus-based study. In New Directions in Corpus-based Translation Studies, eds. C. Fantinuoli, and F. Zanettin. Berlin: Language Science Press, 137–160.
- Trklja, A. 2018. A corpus investigation of formulaicity and hybridity in legal language. In Phraseology in Legal and Institutional Settings. A Corpus-based Interdisciplinary Perspective, eds. S. Goźdź-Roszkowski, and G. Pontrandolfo. Londyn: Routledge, 89–108.
- Vigier, F.J., and M. del M. Sánchez Ramos 2017. Using parallel corpora to study the translation of legal system-bound terms: The case of names of English and Spanish courts. In Computational and Corpus-based Phraseology. Second International Conference, Europhras 2017 London UK, November 13-14, 2017 Proceedings, ed. R. Mitkov. Berlin: Springer, 260–273.
- Więcławska, E. 2019. Sociolinguistic and Grammatical Aspects of English Company Registration Discourse. Humanities and Social Sciences, XXIV, 26(4): 185–195.
- Więcławska, E. 2020. Contextualising the Notion of Context in Jurilinguistic Studies. International Journal for the Semiotics of Law/Revue Internationale de Sémiotique Juridique. https://doi.org/Doi: 10.1007/s11196-020-09701-0 (January 11, 2022).
- Wolfer, S. 2015. Comprehension and comprehensibility. In Translation and Comprehensibility, eds. K. Maksymski, S. Gutermuth, and S. Hansen-Schirra. Berlin: Frank and Timme GmbH, 33–53.
- Żmudzki, J. 2014. „So treu wie möglich, so frei wei nötig” eine alte Translationsmaxime neu interpretiert. In Mehr als Worte, ed. A. Łyp-Bielecka. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 357–371.
Referencje
Aijmer, K. 2008. Parallel and comparable corpora. In Corpus Linguistics – An International Handbook. KSK 29/2. Volume 2, eds. A. Lüdeling, and M. Kytö. Berlin: Mouton de Gruyter, 275–292.
Basaneže, K.D. 2018. Binomials in EU competition law. In Language and Law. The Role of Language and Translation in EU Competition Law, eds. M. Silva, B. Łucja, B. Martina, and So. Vilelmini. Berlin: Springer, 225–249.
Bhatia, V.K. 2014. Analysing discourse variation in professional contexts. In The Routledge handbook of language and professional communication, eds. V. Bhatia, and S. Bremner. Londyn: Routledge Taylor and Francis Group, 3–13.
Bhatia, V.K. and Bhatia, A. 2011. “Legal discourse across cultures and socio-pragmatic contexts”. World Englishes 30(4): 481–495.
Biel, Ł. 2013. Mixed corpus design for researching the Eurolect: a genre-based comparable parallel corpus in the PL EUROLECT project. In Polskojęzyczne korpusy równoległe. Polish-language Parallel Corpora, eds. E. Gruszczyńska, and A. Leńko-Szymańska, 187–208. http://rownolegle.blog.ils.uw.edu.pl/files/2016/03/12_Biel.pdf (January 11, 2022).
Biel, Ł. 2014. Lost in the Eurofog: the Textual Fit of Translated Law. Berno: Peter Lang.
Coupland, N. 2014. Social Context, Style, and Identity in Sociolinguistics. In Research Methods in Sociolinguistics. A Practical Guide, eds. J. Holmes, and K. Hazen. Hoboken: Wiley Blackwell, 290–304.
Dodsworth, R. 2014. Speech communities, social networks, and communities of practice. In Research Methods in Sociolinguistics. A Practical Guide, eds. J. Holmes, and K. Hazen. Hoboken: Wiley Blackwell, 262–275.
Donalies, E. 2015. “Kurz und Bündig – über Mehrlingsformeln”. Sprachreport 31(3): 28–33.
Gaweł, A. 2017. “Zur Ikonizität deutscher Zwilingsformeln”. Linguistic Online 81(2/17): 25–43. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.13092/lo.81.3645 (January 11, 2022).
Gortych-Michalak, K. 2017. In Search of Equivalents in Legal Translation: A Parametric Approach to the Comparison of Legal Terminology in Polish and Greek. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe CONTACT.
Gościński, J. 2019. Egzamin na tłumacza przysięgłego. Angielskie orzeczenia w sprawach karnych. Warszawa: C.H.Beck.
Hadryan, M. 2017. Polish-Swedish Translation: A Parametric Approach to Comparison of Legal Terminology. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe CONTACT.
Hansen-Schirra, S., and Gutermuth, S. 2015. Approaching comprehensibility in translation studies. In Translation and Comprehensibility, eds. K. Maksymski, S. Gutermuth, and S. Hansen-Schirra. Berlin: Frank and Timme GmbH, 53–76.
Hofmeister, W. 2009. Zwillingsformel. In Historisches Lexikon der Rhetorik, ed. G. Uedin. Tübingen: Niemeyer, 1584–1586.
Hofmeister, W. 2010. Sammlung der gebräuchlichen Zwillingsformeln in der deutschen Gegenwartssprache. https://docplayer.org/60421388-Wernfried-hofmeister-graz-sammlung-der-gebraeuchlichen-zwillingsformeln-in-der-deutschen-gegenwartssprache.html (January 11, 2022).
Just, A. 2014. “Adleraug und Luchsenohr : Deutsche Zwillingsformeln und ihr Gebrauch”, Hans-Georg Müller [review]. Text Und Diskurs, 7: 296–297.
Kopaczyk, J. 2013. The Legal Language of Scottish Burghs. Oxford: Oxford University Press.
Kubacki, A.D. 2012. Tłumaczenie poświadczone. Status, kształcenie, warsztat i
odpowiedzialność tłumacza przysięgłego. Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Matulewska, Al. 2017. Contrastive Parametric Study of Legal Terminology in Polish and English. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe CONTACT.
Nowak-Michalska, J. 2017. Polish-Spanish Legal Translation: A Parametric Approach. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe CONTACT.
Pontrandolfo, G. 2015. Investigating judicial phraseology with COSPE: A contrastive corpus-based study. In New Directions in Corpus-based Translation Studies, eds. C. Fantinuoli, and F. Zanettin. Berlin: Language Science Press, 137–160.
Trklja, A. 2018. A corpus investigation of formulaicity and hybridity in legal language. In Phraseology in Legal and Institutional Settings. A Corpus-based Interdisciplinary Perspective, eds. S. Goźdź-Roszkowski, and G. Pontrandolfo. Londyn: Routledge, 89–108.
Vigier, F.J., and M. del M. Sánchez Ramos 2017. Using parallel corpora to study the translation of legal system-bound terms: The case of names of English and Spanish courts. In Computational and Corpus-based Phraseology. Second International Conference, Europhras 2017 London UK, November 13-14, 2017 Proceedings, ed. R. Mitkov. Berlin: Springer, 260–273.
Więcławska, E. 2019. Sociolinguistic and Grammatical Aspects of English Company Registration Discourse. Humanities and Social Sciences, XXIV, 26(4): 185–195.
Więcławska, E. 2020. Contextualising the Notion of Context in Jurilinguistic Studies. International Journal for the Semiotics of Law/Revue Internationale de Sémiotique Juridique. https://doi.org/Doi: 10.1007/s11196-020-09701-0 (January 11, 2022).
Wolfer, S. 2015. Comprehension and comprehensibility. In Translation and Comprehensibility, eds. K. Maksymski, S. Gutermuth, and S. Hansen-Schirra. Berlin: Frank and Timme GmbH, 33–53.
Żmudzki, J. 2014. „So treu wie möglich, so frei wei nötig” eine alte Translationsmaxime neu interpretiert. In Mehr als Worte, ed. A. Łyp-Bielecka. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 357–371.