Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
INSTRUMENTALIZACJA REPREZENTACJI «INNEGO» W HISTORYCZNEJ PRASIE ŻYDOWSKIEJ NA PRZYKŁADZIE WESTJUDEN ORAZ OSTJUDEN
Kontakt: Izabela Olszewska
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 36 Nr 1 (2022): Socjolingwistyka
Abstrakt
Celem artykułu jest analiza przekazu prasowego wskazującego na zróżnicowanie społeczne i podział kulturowy w grupie Żydów aszkenazyjskich na przykładzie historycznej prasy niemiecko-żydowskiej przełomu XIX i XX wieku oraz 1. połowy XX wieku. Dotychczasowe badania zakładają, że Żydzi aszkenazyjscy stanowili homogeniczną grupę społeczną, jednakże materiał prasowy wskazuje na wewnętrzne zróżnicowanie w grupie Aszkenazim, a także na wyraźny podział na dwie odrębne społeczności: West- oraz Ostjuden. Etnonim Ostjuden, autorstwa Natana Birnbauma, charakteryzuje Żydów wschodnioeuropejskich jako specyficzną społeczność żydowską, która w wyniku migracji żyła w mniejszych lub większych skupiskach i liczyła wówczas od 8 do 9 milionów osób (por. Acher 1913a, 315–316). Artykuł opiera się na założeniu, że język, a zwłaszcza – język mediów, służy polaryzacji społeczeństwa w celu instrumentalizacji percepcji wybranych narodowości. W myśl hipotez „instrumentalnej aktualizacji” Hansa Mathiasa Kepplingera (1989) oraz „oportunistycznych świadków” Lutza M. Hagena (1992) autorka analizuje wybrane, niemieckojęzyczne teksty prasowe odnoszące się do zarówno szeroko pojętej kultury Ostjuden, jak i do ich życia codziennego, statusu materialnego i społecznego, wykształcenia Żydów wschodnioeuropejskich oraz postrzegania Ostjuden w żydowskiej przestrzeni publicznej (stereotyp Ostjude, antysemityzm). wśród badanych tytułów znajdują się czasopisma Ost und West, Neue Jüdische Monatshefte, a także Die Freistatt, Die Welt i Der Jude. Analiza materiału empirycznego wykazała, że zróżnicowany obraz obu społeczności w prasie żydowskiej został zinstrumentalizowany w celach integracji zwolenników poglądu o INNOŚCI społeczności Żydów wschodnioeuropejskich w stosunku do zasymilowanych Westjuden. Zawarte w przekazie prasowym charakterystyki INNEGO i zarazem obcego, takie jak odrębny język czy wygląd zewnętrzny, to tylko wybrane kwalifikatory potwierdzające odrębną tożsamość kulturową Ostjuden.
Słowa kluczowe
- Aschheim, S. 1982. Brothers and Strangers. The East European Jew in German and German Jewish Consciousness, 1800-1923. Wisconsin: The University of Wisconsin Press.
- Berg, N. 2008. Luftmenschen. Zur Geschichte einer Metapher. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
- Dohrn, Verena / Pickhan Gertrud (Hrsg.) (2010) Transit und Transformation. Osteuropäisch – jüdische Migranten in Berlin 1918 – 1939. Wallstein Verlag, Göttingen.
- Eriksen, T.H. 2010. Etniczność i nacjonalizm. Ujęcie antropologiczne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Estraikh, Gennady / Krutikov Mikhail (Hrsg.) (2010) Yiddish in Weimar Berlin. At the Crossroads of Diaspora Politics and Culture. Studies in Yiddish 8. Legenda, London.
- Geller, E. 2012 „Aschkenas und Polak. Ein Jahrhunderte waehrender Antagonismus, exemplarisch dargestellt an einem jiddischen Streitlied aus dem 17. Jahrhundert“ W Jewish Lifeworlds and Jewish Thought. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 357 – 368.
- Greń, P., I Morawski, K. 2020. Medialne obrazy wroga. Poznań: Wydawnictwo Naukowe FNCE.
- Hagen L., M., 1992 „Die opportunen Zeugen. Konstruktionsmechanismen von Bias in der Zeitungsberichterstattung über die Volkszählungsdiskussion“. W Publizistik 37: 444 – 460.
- Haumann, H. 1999. Historia Żydów w Europie Środkowej i Wschodniej. tłum. C. Jenne. Warszawa: Wydawnictwo Adamantan.
- Herlitz, G. i Kirschner, B. i Elbogen, I. 1927 – 1939 Jüdisches Lexikon. Berlin: Jüdischer Verlag. (JL)
- Hess, A. i Szymańska, A. 2009. Pomost medialny. Rola mediów w międzynarodowej
- komunikacji politycznej na przykładzie relacji polsko-niemieckich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Hess, A. i Szymańska, A. 2014. Mniejszości narodowe, etniczne i religijne w przekazie mediów. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Joesaar, A. 2015. “One Country, Two Polarised Audiences: Estonia and the Deficiency of the Audiovisual Media Services Directive”. W Media and Communication 3: 45 – 51.
- Kepplinger, H. M. i Brosius, H-B. i Staab J. F. i Linke G. 1989 „Instrumentelle Aktualisierung. Grundlagen einer Theorie publizistischer Konflikte“. W Massenkommunikation. Theorien, Methoden, Befunde, red. Kaase M. i Schulz W. Opladen: Westdeutscher Verlag, 199 – 220.
- Kepplinger, H.,M., 2009. ”Wirkung der Massenmedien”. W Fischer Lexikon Publizistik Massenkomunikation, red. E. Noelle-Neumann, i W. Schulz, i J. Wilke. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag 651 – 702.
- Klimkiewicz, B. 2003. Mniejszości narodowe w sferze publicznej. Reprezentacje, praktyki i regulacje medialne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Lüsebrink, H.J. 2008. Interkulturelle Kommunikation. Interaktion, Fremdwahrnehmung, Kulturtransfer. Weimar: Verlag J. B. Metzler.
- Maletzke, G. 1996. Interkulturelle Kommunikation. Zur Interaktion zwischen Menschen verschiedener Kulturen. Opladen: Westdeutscher Verlag.
- McQuail, D. 2012. Teoria komunikowania masowego. tłum. M. Bucholc i A. Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Noelle-Neumann, E., i Schulz, W., i Wilke, J., red. 2009. Fischer Lexikon Publizistik Massenkomunikation. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag.
- Olszewska, I. 2019. „«Kauderwelsch, Jargon, Lallen». Das Etikett des Jiddischen in der deutsch - jüdischen Presse“. W Studien zur Deutschkunde, red. Kolago, L. i Lasatowicz i M., Bogacki i J., Księżyk, F. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, 57 – 71.
- Paleczny, T. 2008. Socjologia tożsamości. Kraków: Oficyna wydawnicza AFM.
- Piechocki, M. 2018. Świat przedstawiony. Sposoby kreowania rzeczywistości społeczno-politycznej w portalu Fronda.pl. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa.
- Ratajczak, M. 2012. Różnorodność kulturowa w mediach: doświadczenie europejskie. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
- Schulz, W. 1990. Die Konstruktion von Realität in den Nachrichtenmedien. Freiburg/München: Verlag Karl Alber.
- Saß, Anne-Christin (2012): Berliner Luftmenschen. Osteuropäisch-jüdische Migranten in der Weimarer Republik. Göttingen.
- Trebbe, J. 2009. Ethnische Minderheiten, Massenmedien und Integration. Eine Untersuchung zu massenmedialer Repräsentation und Medienwirkungen. Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften.
Referencje
Aschheim, S. 1982. Brothers and Strangers. The East European Jew in German and German Jewish Consciousness, 1800-1923. Wisconsin: The University of Wisconsin Press.
Berg, N. 2008. Luftmenschen. Zur Geschichte einer Metapher. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Dohrn, Verena / Pickhan Gertrud (Hrsg.) (2010) Transit und Transformation. Osteuropäisch – jüdische Migranten in Berlin 1918 – 1939. Wallstein Verlag, Göttingen.
Eriksen, T.H. 2010. Etniczność i nacjonalizm. Ujęcie antropologiczne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Estraikh, Gennady / Krutikov Mikhail (Hrsg.) (2010) Yiddish in Weimar Berlin. At the Crossroads of Diaspora Politics and Culture. Studies in Yiddish 8. Legenda, London.
Geller, E. 2012 „Aschkenas und Polak. Ein Jahrhunderte waehrender Antagonismus, exemplarisch dargestellt an einem jiddischen Streitlied aus dem 17. Jahrhundert“ W Jewish Lifeworlds and Jewish Thought. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 357 – 368.
Greń, P., I Morawski, K. 2020. Medialne obrazy wroga. Poznań: Wydawnictwo Naukowe FNCE.
Hagen L., M., 1992 „Die opportunen Zeugen. Konstruktionsmechanismen von Bias in der Zeitungsberichterstattung über die Volkszählungsdiskussion“. W Publizistik 37: 444 – 460.
Haumann, H. 1999. Historia Żydów w Europie Środkowej i Wschodniej. tłum. C. Jenne. Warszawa: Wydawnictwo Adamantan.
Herlitz, G. i Kirschner, B. i Elbogen, I. 1927 – 1939 Jüdisches Lexikon. Berlin: Jüdischer Verlag. (JL)
Hess, A. i Szymańska, A. 2009. Pomost medialny. Rola mediów w międzynarodowej
komunikacji politycznej na przykładzie relacji polsko-niemieckich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Hess, A. i Szymańska, A. 2014. Mniejszości narodowe, etniczne i religijne w przekazie mediów. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Joesaar, A. 2015. “One Country, Two Polarised Audiences: Estonia and the Deficiency of the Audiovisual Media Services Directive”. W Media and Communication 3: 45 – 51.
Kepplinger, H. M. i Brosius, H-B. i Staab J. F. i Linke G. 1989 „Instrumentelle Aktualisierung. Grundlagen einer Theorie publizistischer Konflikte“. W Massenkommunikation. Theorien, Methoden, Befunde, red. Kaase M. i Schulz W. Opladen: Westdeutscher Verlag, 199 – 220.
Kepplinger, H.,M., 2009. ”Wirkung der Massenmedien”. W Fischer Lexikon Publizistik Massenkomunikation, red. E. Noelle-Neumann, i W. Schulz, i J. Wilke. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag 651 – 702.
Klimkiewicz, B. 2003. Mniejszości narodowe w sferze publicznej. Reprezentacje, praktyki i regulacje medialne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Lüsebrink, H.J. 2008. Interkulturelle Kommunikation. Interaktion, Fremdwahrnehmung, Kulturtransfer. Weimar: Verlag J. B. Metzler.
Maletzke, G. 1996. Interkulturelle Kommunikation. Zur Interaktion zwischen Menschen verschiedener Kulturen. Opladen: Westdeutscher Verlag.
McQuail, D. 2012. Teoria komunikowania masowego. tłum. M. Bucholc i A. Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Noelle-Neumann, E., i Schulz, W., i Wilke, J., red. 2009. Fischer Lexikon Publizistik Massenkomunikation. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag.
Olszewska, I. 2019. „«Kauderwelsch, Jargon, Lallen». Das Etikett des Jiddischen in der deutsch - jüdischen Presse“. W Studien zur Deutschkunde, red. Kolago, L. i Lasatowicz i M., Bogacki i J., Księżyk, F. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, 57 – 71.
Paleczny, T. 2008. Socjologia tożsamości. Kraków: Oficyna wydawnicza AFM.
Piechocki, M. 2018. Świat przedstawiony. Sposoby kreowania rzeczywistości społeczno-politycznej w portalu Fronda.pl. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa.
Ratajczak, M. 2012. Różnorodność kulturowa w mediach: doświadczenie europejskie. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Schulz, W. 1990. Die Konstruktion von Realität in den Nachrichtenmedien. Freiburg/München: Verlag Karl Alber.
Saß, Anne-Christin (2012): Berliner Luftmenschen. Osteuropäisch-jüdische Migranten in der Weimarer Republik. Göttingen.
Trebbe, J. 2009. Ethnische Minderheiten, Massenmedien und Integration. Eine Untersuchung zu massenmedialer Repräsentation und Medienwirkungen. Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften.