Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Ciało w Sieci – (cyber)świat osób z zaburzeniami odżywiania w kontekście dyskursu somatycznego
Kontakt: Magdalena Graf
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 35 (2021): Socjolingwistyka
Abstrakt
Przedmiotem omówienia jest językowy obraz ciała u osób z zaburzeniami odżywiania, które komunikują się za pośrednictwem internetu. Analiza dotyczy języka i stylu blogów i mikroblogów prowadzonych w latach 2012–2020 przez osoby (najczęściej młode kobiety) utożsamiające się z ruchem pro-Ana i pro-Mia. Wskazano najistotniejsze przemiany zachodzące w tej cyberwspólnocie, m.in. przechodzenie od somatycznego wykluczenia, poprzez neutralizację ciała (body neutrality), po jego akceptację (body acceptance). Szczupłość, nawet nadmierna, jest dziś w tym kontekście często interpretowana nie jako zaburzenie (choroba), ale jako synonim zdrowego, odpowiedzialnego stylu życia. Celem analiz, oprócz uaktualnienia ustaleń językoznawców oraz badaczy reprezentujących inne dyscypliny (zwłaszcza psychologów i socjologów piszących o zaburzeniach odżywiania) są odtworzenie relacji między medialnym (konstruowanym) i odczuwanym (będącym efektem praktyk samowykluczających) obrazem ciała oraz obserwacja mechanizmów językowych, które budują i pozwalają utrzymać poczucie wspólnoty osób ze spektrum ED. Autorka, omawiająca podejmowane zagadnienia, łączy podejście językoznawcze z ustaleniami z zakresu kulturoznawstwa i socjologii, ze szczególnym uwzględnieniem badań z zakresu socjologii ciała. Przedmiotem obserwacji są leksykalne i onimiczne konteksty, w których uwidacznia się stosunek osób z zaburzeniami odżywiania do ciała, zwłaszcza w aspekcie jego fragmentaryzacji i przekształcania. Te ustalenia wpisują się w szerszy kontekst związany z przenikaniem się (sprzecznych) dyskursów: dyskursu diety oraz tzw. ciałopozytywności (anty-body shaming), czyli zaakceptowania swojego naturalnego ciała.
Słowa kluczowe
- Bauman, Z. 2008. „Ponowoczesne przygody ciała”. W Antropologia ciała. Zagadnienia i wybór tekstów, red. M. Szpakowska. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 95–102.
- Buczkowski, A. 2005. Społeczne tworzenie ciała. Płeć kulturowa i płeć biologiczna. Kraków: Universitas.
- Chruścikowska, A. 2016. „Charakterystyka blogów pro-ana”. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 6 (4): 309–314.
- Cwojdzińska, A. 2009. „Obraz ciała w anoreksji psychicznej”. W Ciało w kulturze i nauce, red. B. Ziółkowska, A. Cwojdzińska, i M. Chołody. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 106–112.
- Drabik, B. 2010. Językowe rytuały tworzenia więzi interpersonalnej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Foucault, M. 2009. Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. tłum. T. Komendant. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
- Frąckowiak, M. 2005. „Anorexia nervosa – fenomen ponowoczesnej kultury i choroba systemu rodzinnego”. Dylematy Współczesnych Rodzin. Roczniki Socjologii Rodziny XVI: 171–188.
- Giddens, A. 2002. Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. tłum. A. Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
- Grabias, S. 2019. Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii, wyd. 4 rozsz. Lublin: Wydawnictwo Naukowe UMCS.
- Jakubowska, H. 2009. Socjologia ciała. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
- Jakubowska, H. 2012. „Ciało jako przedmiot badań socjologicznych – dylematy, pominięcia, możliwości”. Przegląd Socjologii Jakościowej 8 (2): 12–31.
- Jaxa-Rożen, H. 2011. „Sztuka krytyczna jako refleksja nad estetyzacją ciała w kulturze współczesnej”. W Ciało cielesne, red. K. Konarska. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 115–122. Józefik, B. 2014. Kultura, ciało, (nie)jedzenie. Terapia. Perspektywa narracyjno-konstrukcjonistyczna w zaburzeniach odżywiania. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Kamińska, M. 2013. „Masz anoreksję? chcesz mieć anoreksję? to blog dla Ciebie;) Rola wannarexics w cyberśrodowiskach pro-ana”. W Nowe media i wyzwania współczesności, red. M. Sokołowski. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 193–215.
- Kapuścińska, A. 2018. „Kod kulturowy a nowe media na przykładzie znacznika >>#<<”. Socjolingwistyka XXXII: 151–162.
- Kita, M. 2016. „Językoznawcy wobec badań języka w Internecie”. Artes Humanae 1: 111–124.
- Kobierecka, A. 2012. „Emocjonalny aspekt obrazu ciała a ocena relacji z rodzicami u młodych kobiet”. Przegląd Psychologiczny 55 (4): 383–395.
- Kubat, K. 2012. „Problem jadłowstrętu psychicznego w polskich podręcznikach psychiatrii (1845–2003) i jego kulturowe odniesienia”. W W zdrowiu i w chorobie... Z badań antropologii medycznej i dyscy- plin pokrewnych, red. D. Penkala-Gawęcka, I. Main, i A. Witeska-Młynarczyk. Poznań: Biblioteka Telgte Wydawnictwo, 133–150.
- Laskowska-Otwinowska, J. 2012. „Historyczno-kulturowe uwarunkowania koncepcji zdrowego odżywiania”. W W zdrowiu i w chorobie... Z badań antropologii medycznej i dyscyplin pokrewnych, red. D. Penkala-Gawęcka, I. Main, i A. Witeska-Młynarczyk. Poznań: Biblioteka Telgte Wydawnictwo, 119 –131.
- Ogonowska, A., i B. Skowronek. 2005. „«Język na nielegalu», czyli wpływ multimediów na komunikację werbalną młodego pokolenia. O nową metodologię badań”. W Język@multimedia, red. A. Dytman-Stasieńko, i J. Stasieńko. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP, 297–309.
- Olejnik, K. 2005. „Wspólnoty w sieci”. W: Umysł – ciało – sieć, red. E. Stawowczyk-Tsalawoura, i W. Chyła. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 221–236.
- Piekot, T. 2008. Język w grupie społecznej. Wprowadzenie do analizy socjolektu. Wałbrzych: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa.
- Rudnicki, S. 2013. Ciało i tożsamość w internecie. Teoria, dyskurs, codzienność. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
- Seniów, A. 2018. „O konstrukcjach typu anoreksja, anorektyk, anorektyczka we współczesnej polszczyźnie”. Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny 17: 291–302.
- Shilling, C. 2019. Socjologia ciała. tłum. M. Skowrońska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Skowronek, B. 2012. „Jedzenie jako tekst kultury. Zarys problemu”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Historicolitteraria 12: 281–289.
- Skowronek, B. 2013. Mediolingwistyka. Wprowadzenie. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
- Smoleń-Wawrzusiszyn, M. 2016. „Socjolekty wirtualne – metody lingwistyki a komunikacja językowa w społecznościach sieciowych”. W Metody badań online, red. P. Siuda. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 182–234.
- Strzelecki, W. i in. 2010. „Przegląd serwisów internetowych zawierających treści pro- i antyzdrowotne w kontekście zaburzeń odżywiania”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia Informatica 25: 155–173.
- Szews, P. 2013. „Mikroblog – odmiana blogu czy oddzielny gatunek?”. Acta Universitatis Lodziensis Folia Litteraria Polonica 2 (20): 271–289.
- Talarczyk, M., i K. Nitsch. 2010. „Zaburzenia odżywiania się w portalach internetowych – opis i analiza zjawiska”. Psychoterapia 1 (152): 67–80.
- Teler, A. 2021. „Wykorzystanie fenomenu anty-body shaming do (re)interpretacji obrazu ciała na Instagramie”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia de Cultura 13 (1): 103–123.
- Wiatrowska, A. 2013. „Poczucie koherencji dziewcząt z anoreksją i bulimią psychiczną”. Lubelski Rocznik Pedagogiczny 32: 276–294.
- Wilk, E. 2007. „Dyskurs kultury – dyskurs języka. O ważnej tendencji badań kulturoznawczych”. Kultura Współczesna 1: 56–67.
- Wronka, M., i M. Jezierska-Kazberuk. 2011. „Świat porcelanowych motyli. Blogi internetowe o tematyce odchudzającej jako źródło informacji o zaburzeniach odżywiania”. Forum Zaburzeń Metabolicz- nych 2 (2): 102–112.
- Ziółkowska, B., red. 2009. Opętanie (nie)jedzeniem. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Referencje
Bauman, Z. 2008. „Ponowoczesne przygody ciała”. W Antropologia ciała. Zagadnienia i wybór tekstów, red. M. Szpakowska. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 95–102.
Buczkowski, A. 2005. Społeczne tworzenie ciała. Płeć kulturowa i płeć biologiczna. Kraków: Universitas.
Chruścikowska, A. 2016. „Charakterystyka blogów pro-ana”. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 6 (4): 309–314.
Cwojdzińska, A. 2009. „Obraz ciała w anoreksji psychicznej”. W Ciało w kulturze i nauce, red. B. Ziółkowska, A. Cwojdzińska, i M. Chołody. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 106–112.
Drabik, B. 2010. Językowe rytuały tworzenia więzi interpersonalnej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Foucault, M. 2009. Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. tłum. T. Komendant. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Frąckowiak, M. 2005. „Anorexia nervosa – fenomen ponowoczesnej kultury i choroba systemu rodzinnego”. Dylematy Współczesnych Rodzin. Roczniki Socjologii Rodziny XVI: 171–188.
Giddens, A. 2002. Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. tłum. A. Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Grabias, S. 2019. Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii, wyd. 4 rozsz. Lublin: Wydawnictwo Naukowe UMCS.
Jakubowska, H. 2009. Socjologia ciała. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Jakubowska, H. 2012. „Ciało jako przedmiot badań socjologicznych – dylematy, pominięcia, możliwości”. Przegląd Socjologii Jakościowej 8 (2): 12–31.
Jaxa-Rożen, H. 2011. „Sztuka krytyczna jako refleksja nad estetyzacją ciała w kulturze współczesnej”. W Ciało cielesne, red. K. Konarska. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 115–122. Józefik, B. 2014. Kultura, ciało, (nie)jedzenie. Terapia. Perspektywa narracyjno-konstrukcjonistyczna w zaburzeniach odżywiania. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kamińska, M. 2013. „Masz anoreksję? chcesz mieć anoreksję? to blog dla Ciebie;) Rola wannarexics w cyberśrodowiskach pro-ana”. W Nowe media i wyzwania współczesności, red. M. Sokołowski. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 193–215.
Kapuścińska, A. 2018. „Kod kulturowy a nowe media na przykładzie znacznika >>#<<”. Socjolingwistyka XXXII: 151–162.
Kita, M. 2016. „Językoznawcy wobec badań języka w Internecie”. Artes Humanae 1: 111–124.
Kobierecka, A. 2012. „Emocjonalny aspekt obrazu ciała a ocena relacji z rodzicami u młodych kobiet”. Przegląd Psychologiczny 55 (4): 383–395.
Kubat, K. 2012. „Problem jadłowstrętu psychicznego w polskich podręcznikach psychiatrii (1845–2003) i jego kulturowe odniesienia”. W W zdrowiu i w chorobie... Z badań antropologii medycznej i dyscy- plin pokrewnych, red. D. Penkala-Gawęcka, I. Main, i A. Witeska-Młynarczyk. Poznań: Biblioteka Telgte Wydawnictwo, 133–150.
Laskowska-Otwinowska, J. 2012. „Historyczno-kulturowe uwarunkowania koncepcji zdrowego odżywiania”. W W zdrowiu i w chorobie... Z badań antropologii medycznej i dyscyplin pokrewnych, red. D. Penkala-Gawęcka, I. Main, i A. Witeska-Młynarczyk. Poznań: Biblioteka Telgte Wydawnictwo, 119 –131.
Ogonowska, A., i B. Skowronek. 2005. „«Język na nielegalu», czyli wpływ multimediów na komunikację werbalną młodego pokolenia. O nową metodologię badań”. W Język@multimedia, red. A. Dytman-Stasieńko, i J. Stasieńko. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP, 297–309.
Olejnik, K. 2005. „Wspólnoty w sieci”. W: Umysł – ciało – sieć, red. E. Stawowczyk-Tsalawoura, i W. Chyła. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 221–236.
Piekot, T. 2008. Język w grupie społecznej. Wprowadzenie do analizy socjolektu. Wałbrzych: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa.
Rudnicki, S. 2013. Ciało i tożsamość w internecie. Teoria, dyskurs, codzienność. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Seniów, A. 2018. „O konstrukcjach typu anoreksja, anorektyk, anorektyczka we współczesnej polszczyźnie”. Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny 17: 291–302.
Shilling, C. 2019. Socjologia ciała. tłum. M. Skowrońska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Skowronek, B. 2012. „Jedzenie jako tekst kultury. Zarys problemu”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Historicolitteraria 12: 281–289.
Skowronek, B. 2013. Mediolingwistyka. Wprowadzenie. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Smoleń-Wawrzusiszyn, M. 2016. „Socjolekty wirtualne – metody lingwistyki a komunikacja językowa w społecznościach sieciowych”. W Metody badań online, red. P. Siuda. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 182–234.
Strzelecki, W. i in. 2010. „Przegląd serwisów internetowych zawierających treści pro- i antyzdrowotne w kontekście zaburzeń odżywiania”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia Informatica 25: 155–173.
Szews, P. 2013. „Mikroblog – odmiana blogu czy oddzielny gatunek?”. Acta Universitatis Lodziensis Folia Litteraria Polonica 2 (20): 271–289.
Talarczyk, M., i K. Nitsch. 2010. „Zaburzenia odżywiania się w portalach internetowych – opis i analiza zjawiska”. Psychoterapia 1 (152): 67–80.
Teler, A. 2021. „Wykorzystanie fenomenu anty-body shaming do (re)interpretacji obrazu ciała na Instagramie”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia de Cultura 13 (1): 103–123.
Wiatrowska, A. 2013. „Poczucie koherencji dziewcząt z anoreksją i bulimią psychiczną”. Lubelski Rocznik Pedagogiczny 32: 276–294.
Wilk, E. 2007. „Dyskurs kultury – dyskurs języka. O ważnej tendencji badań kulturoznawczych”. Kultura Współczesna 1: 56–67.
Wronka, M., i M. Jezierska-Kazberuk. 2011. „Świat porcelanowych motyli. Blogi internetowe o tematyce odchudzającej jako źródło informacji o zaburzeniach odżywiania”. Forum Zaburzeń Metabolicz- nych 2 (2): 102–112.
Ziółkowska, B., red. 2009. Opętanie (nie)jedzeniem. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.