Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Mniejszość narodowa czy narodowość? Współczesna polityka terminologiczna na Węgrzech jako odzwierciedlenie tysiącletniej tradycji państwa wielonarodowego i konsekwencja Traktatu w Trianon
Kontakt: Karolina Kaczmarek
SOCJOLINGWISTYKA,
Tom 35 (2021): Socjolingwistyka
Abstrakt
Celem artykułu jest wskazanie na przyczyny zmian terminologicznych w najnowszych ustawach węgierskich dotyczących mniejszości narodowych zamieszkujących Węgry. Wykazano tu związek obecnej polityki terminologicznej rządu na Węgrzech z sytuacją diaspor węgierskich poza granicami kraju. Dotyczy to zwłaszcza dwóch terminów: mniejszość narodowa i narodowość. Przywołano historyczne procesy wpływające na powstanie wielonarodowych i wielojęzycznych Węgier, kształtowanie się systemu prawnego uwzględniającego współistnienie wielu narodowości i języków na terenie kraju, przyczyny konfliktów i próby wdrożenia rozwiązań czy to uwzględniających interesy różnych narodowości, czy to mających na celu wprowadzenie dominacji narodowości i języka węgierskiego. Po zmianie systemu politycznego pod koniec lat 80. rząd węgierski podejmował wiele kroków mających na celu poprawę sytuacji mniejszości węgierskich, które mieszkają poza ojczyzną od czasu podpisania traktatu w Trianon w 1920 roku. Taka polityka rządu miała też wpływ na sytuację mniejszości narodowych zamieszkujących obszar Węgier. Rozpoczęto prace nad nowym, nowoczesnym prawem regulującym status mniejszości narodowych, które miało stać się wzorcem dla innych krajów i argumentem w negocjacjach dotyczących mniejszości węgierskich w sąsiednich krajach. W dyskusjach nad projektem nowej ustawy o mniejszościach narodowych, ostatecznie uchwalonej w 1993 roku, powracano do najlepszych tradycji i najkorzystniejszych – dla narodowości – idei wyrażonych w ustawach wprowadzanych w XIX wieku. W przeciwieństwie do idei madziaryzacji, pojawiającej się w niektórych okresach historii Węgier, nowe prawo miało przeciwdziałać asymilacji narodowości: wspierać je strukturalnie w pielęgnowaniu własnej kultury i utrzymaniu odrębnej tożsamości. W nowej konstytucji Węgier, ogłoszonej w 2011 roku, przeprowadzono zamianę funkcjonującego wcześniej terminu mniejszość narodowa na – właśnie – narodowość. W kolejnych aktach prawnych konsekwentnie stosuje się już ten nowy termin. Znajduje to również odzwierciedlenie w tytule kolejnej ustawy „o narodowościach” uchwalonej jeszcze w 2011 roku. Trzeba tu widzieć celowe działanie o charakterze propagandowym. Zmiana terminu ma w symboliczny sposób podnieść status ludności węgierskiej mieszkającej poza granicami ojczyzny oraz zwrócić uwagę na fakt, że Węgry traktują tę ludność jako nieodłączną część jednego narodu węgierskiego.
Słowa kluczowe
- Babiński, G. 1998. „Etniczność”. W Encyklopedia socjologiczna. T 1: A–J, red. W. Kwaśniewicz. Warszawa: Oficyna Naukowa.
- Béli, G. 2000. Magyar jogtörténet. A tradicionális jog. Budapest-Pécs: Dialóg Campus Kiadó.
- Bieńkowska-Ptasznik, M. 2007 „Tożsamość etniczna jednostki w kontekście pogranicza”. W Etniczność i oby- watelskość w Nowej Europie. Konteksty edukacji międzykulturowej, red. J. Nikitorowicz, D. Misiejuk, i M. Sobecki. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana, 324–333.
- Bindorffer, G., N. Dóczé, i E. Kállai. 2010. „A magyarországi nemzetiségi közösségek történelme és jelene”. W A jövevényektől az államalkotó tényezőkig. A nemzeti ségi közösségek múltja és jelene Magyarországon, red. T. Gyulavári, i E. Kállai. Budapest: Országgyűlési Biztos Hivatala, 49–143.
- Byczkowski, J. 1976. Mniejszości narodowe w Europie 1945−1974. Opole: Instytut Śląski.
- Csernus-Lukács, S. 2020. „Nemzetek vagy nemzetiségek? Törvények és törvénytervezetek a nemzetiségi egyenjogúságról az 1860-as években”. Erdélyi Jogélet 3: 3–25.
- Czuczor, G., i J. Fogarasi. 1862–1874. A magyar nyelv szótára. Magyar Tudományos Akademia megbízásából kész. Pest: Emich.
- Dobos, B. 2007. „Kisebbségpolitika és kisebbségpolitikai intézményrendszer Magyarországon 1948–1993 között”. Regio 3: 147–172.
- Engel, P. 1990. Beilleszkedés Európába, a kezdetektől 1440-ig. Budapest: Háttér Lap és Könyvkiadó.
- Gyémánt, R., i T. Katona. 2014. Demográfia. Pólay Elemér Alapítvány. https://regi.tankonyvtar.hu/hu/tartalom/tamop425/2011_0001_547_Demografia/index.html (5 listopada 2021).
- Héjj, D. 2018. „Węgierska diaspora i polityka narodowościowa jako element rywalizacji politycznej na Węgrzech”. W Polityka migracyjna w obliczu współczesnych wyzwań, red. H. Chałupczak, M. Lesińska, E. Pogorzała, i T. Browarek. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 229–248.
- Héjj, D., i B. Olszewski. 2015. „Polityka etniczna Węgier”. W Polityka etniczna współczesnych państw Europy Środkowo-Wschodniej, red. H. Chałupczak, R. Zenderowski, i W. Baluk. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 531–573.
- Janusz, G. 2008. „Definiowanie mniejszości w dokumentach międzynarodowych i aktach prawa wewnętrznego”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 15 (2): 95–124. Kaczmarek, K. 2011. „Lingua legis w aspekcie translatologicznym węgiersko-polskim i polsko-węgierskim”. Comparative Legilinguistics 6: 5–228.
- Kaczmarek, K. 2021. „Autonomie terytorialne i kulturowe w Siedmiogrodzie. Dążenia i interpretacje”. Historia Slavorum Occidentis 4: 97–115.
- Kállai, E. 2013. „A kisebbségi joganyag és annak változásai az elmúlt negyedszázadban Magyarországon”. W A közép-európaiság dicsérete és kritikája, red. C. Fedinec, Z. Ilyés, A. Simon, i B. Vizi. Bratysława: Kalligram Kiadó, 108–135.
- Kopyś, T. 2018. Historia Węgier 1526–1989. Kraków: Wydawnictwo Avalon.
- Kovács, M.M. 2011. „Numerus clausus Magyarországon, 1919–1945. W Jogfosztás – 90 éve. Tanulmányok a numerus claususról, red. J. Molnár. Budapest: Nonprofit Társadalomkutató Egyesület, 29–59.
- Kovács, F. 1964. A magyar jogi terminológia kialakulása. Budapest: Akadémiai Kiadó.
- Kuźnicka, D. 2017. „Mniejszość etniczna a mniejszość narodowa w Polsce – analiza porównawcza na przykładzie Łemków i Żydów”. W Aktualne problemy ochrony wolności i praw mniejszości w Polsce i na świecie, red. J.B. Banach-Gutierrez, i M. Jabłoński. Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, 165–185.
- Molnar, S.J. 2017. „Az 1993-as magyarországi kisebbségi törvény parlamenti vitája”. Regio 25 (3): 182–202.
- Nagy, N. 2020. „Variációk egy témára: a nemzetiséginyelvi egyenjogúság szabályozási formái az osztrák– magyar monarchiában”. W Nemzetiségi-nyelvi szuverenitás a hosszú 19. században, jogtörténeti értekezések 46, red. N. Nagy. Budapest: Gondolat Kiadó.
- Olasz, L. 2014. „Az etnikai térszerkezet változása Magyarországon a két világháború között”. W Kulturális és társadalmi sokszínűség a változó gazdasági környezetben, red. J.T. Karlovitz. Komárno: International Research Institute s.r.o., 251–256.
- Romsics, I. 2018. Historia Węgier. tłum. A. Barszczewska, S. Brzeziński, i M. Sagata. Poznań: Media Rodzina. Sadowski, A. 1973 „Pojęcie grupy etnicznej w socjologii”. Studia Socjologiczne 4: 186.
- Székely, L. 2014. „Az Erdélyi Fiatalok Mindennapi Nemzettudata”. W Magyar identitás határon innen és túl, red. L. Székely. Budapest: Új Ifjúsági Szemle Alapítvány, 5–14.
- Wrońska, I. 2014. „Specyfika pojęcia «przynależność do Narodu Polskiego» w stosunkach międzynarodowych – uwagi na tle realizacji ustawy o Karcie Polaka przez polskie służby konsularne”. W Wybrane zagadnienia współczesnego prawa konsularnego (z perspektywy prawa i praktyki międzynarodowej oraz polskiej), red. P. Czubik, i W. Burk. Kraków: Instytut Multimedialny.
Referencje
Babiński, G. 1998. „Etniczność”. W Encyklopedia socjologiczna. T 1: A–J, red. W. Kwaśniewicz. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Béli, G. 2000. Magyar jogtörténet. A tradicionális jog. Budapest-Pécs: Dialóg Campus Kiadó.
Bieńkowska-Ptasznik, M. 2007 „Tożsamość etniczna jednostki w kontekście pogranicza”. W Etniczność i oby- watelskość w Nowej Europie. Konteksty edukacji międzykulturowej, red. J. Nikitorowicz, D. Misiejuk, i M. Sobecki. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana, 324–333.
Bindorffer, G., N. Dóczé, i E. Kállai. 2010. „A magyarországi nemzetiségi közösségek történelme és jelene”. W A jövevényektől az államalkotó tényezőkig. A nemzeti ségi közösségek múltja és jelene Magyarországon, red. T. Gyulavári, i E. Kállai. Budapest: Országgyűlési Biztos Hivatala, 49–143.
Byczkowski, J. 1976. Mniejszości narodowe w Europie 1945−1974. Opole: Instytut Śląski.
Csernus-Lukács, S. 2020. „Nemzetek vagy nemzetiségek? Törvények és törvénytervezetek a nemzetiségi egyenjogúságról az 1860-as években”. Erdélyi Jogélet 3: 3–25.
Czuczor, G., i J. Fogarasi. 1862–1874. A magyar nyelv szótára. Magyar Tudományos Akademia megbízásából kész. Pest: Emich.
Dobos, B. 2007. „Kisebbségpolitika és kisebbségpolitikai intézményrendszer Magyarországon 1948–1993 között”. Regio 3: 147–172.
Engel, P. 1990. Beilleszkedés Európába, a kezdetektől 1440-ig. Budapest: Háttér Lap és Könyvkiadó.
Gyémánt, R., i T. Katona. 2014. Demográfia. Pólay Elemér Alapítvány. https://regi.tankonyvtar.hu/hu/tartalom/tamop425/2011_0001_547_Demografia/index.html (5 listopada 2021).
Héjj, D. 2018. „Węgierska diaspora i polityka narodowościowa jako element rywalizacji politycznej na Węgrzech”. W Polityka migracyjna w obliczu współczesnych wyzwań, red. H. Chałupczak, M. Lesińska, E. Pogorzała, i T. Browarek. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 229–248.
Héjj, D., i B. Olszewski. 2015. „Polityka etniczna Węgier”. W Polityka etniczna współczesnych państw Europy Środkowo-Wschodniej, red. H. Chałupczak, R. Zenderowski, i W. Baluk. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 531–573.
Janusz, G. 2008. „Definiowanie mniejszości w dokumentach międzynarodowych i aktach prawa wewnętrznego”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 15 (2): 95–124. Kaczmarek, K. 2011. „Lingua legis w aspekcie translatologicznym węgiersko-polskim i polsko-węgierskim”. Comparative Legilinguistics 6: 5–228.
Kaczmarek, K. 2021. „Autonomie terytorialne i kulturowe w Siedmiogrodzie. Dążenia i interpretacje”. Historia Slavorum Occidentis 4: 97–115.
Kállai, E. 2013. „A kisebbségi joganyag és annak változásai az elmúlt negyedszázadban Magyarországon”. W A közép-európaiság dicsérete és kritikája, red. C. Fedinec, Z. Ilyés, A. Simon, i B. Vizi. Bratysława: Kalligram Kiadó, 108–135.
Kopyś, T. 2018. Historia Węgier 1526–1989. Kraków: Wydawnictwo Avalon.
Kovács, M.M. 2011. „Numerus clausus Magyarországon, 1919–1945. W Jogfosztás – 90 éve. Tanulmányok a numerus claususról, red. J. Molnár. Budapest: Nonprofit Társadalomkutató Egyesület, 29–59.
Kovács, F. 1964. A magyar jogi terminológia kialakulása. Budapest: Akadémiai Kiadó.
Kuźnicka, D. 2017. „Mniejszość etniczna a mniejszość narodowa w Polsce – analiza porównawcza na przykładzie Łemków i Żydów”. W Aktualne problemy ochrony wolności i praw mniejszości w Polsce i na świecie, red. J.B. Banach-Gutierrez, i M. Jabłoński. Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, 165–185.
Molnar, S.J. 2017. „Az 1993-as magyarországi kisebbségi törvény parlamenti vitája”. Regio 25 (3): 182–202.
Nagy, N. 2020. „Variációk egy témára: a nemzetiséginyelvi egyenjogúság szabályozási formái az osztrák– magyar monarchiában”. W Nemzetiségi-nyelvi szuverenitás a hosszú 19. században, jogtörténeti értekezések 46, red. N. Nagy. Budapest: Gondolat Kiadó.
Olasz, L. 2014. „Az etnikai térszerkezet változása Magyarországon a két világháború között”. W Kulturális és társadalmi sokszínűség a változó gazdasági környezetben, red. J.T. Karlovitz. Komárno: International Research Institute s.r.o., 251–256.
Romsics, I. 2018. Historia Węgier. tłum. A. Barszczewska, S. Brzeziński, i M. Sagata. Poznań: Media Rodzina. Sadowski, A. 1973 „Pojęcie grupy etnicznej w socjologii”. Studia Socjologiczne 4: 186.
Székely, L. 2014. „Az Erdélyi Fiatalok Mindennapi Nemzettudata”. W Magyar identitás határon innen és túl, red. L. Székely. Budapest: Új Ifjúsági Szemle Alapítvány, 5–14.
Wrońska, I. 2014. „Specyfika pojęcia «przynależność do Narodu Polskiego» w stosunkach międzynarodowych – uwagi na tle realizacji ustawy o Karcie Polaka przez polskie służby konsularne”. W Wybrane zagadnienia współczesnego prawa konsularnego (z perspektywy prawa i praktyki międzynarodowej oraz polskiej), red. P. Czubik, i W. Burk. Kraków: Instytut Multimedialny.